Back Selfmoord Afrikaans Suizid ALS Suicidio AN انتحار Arabic نتيحار ARY انتحار ARZ আত্মহত্যা Assamese Suicidiu AST İntihar Azerbaijani اینتیحار AZB

Suizidio

 Suizidioa - Laguntza lortzeko telefonoak : Harremanetarako telefonoak (<<< Egin klik)
(Frantsesez) Lignes d’écoute (<<< Egin klik)
Edouard Maneten suizidioa

Suizidioa, norberak bere buruaz beste egitea, edo norberaren buru-hiltzea nork bere burua nahita hiltzean datza[1]. Ekintza hori egin duenak bere buruaz beste egin duela esan ohi da. Norberaren suizidiorako arrazoiak askotarikoak dira, hala nola depresioa, mina (fisikoa zein psikikoa), edota arazo ekonomikoak[2]. Erlijio askok bekatutzat jotzen dute, eta, legedi askoren arabera, delitua ere bada. Bestalde, zenbait kulturatan, umiliazioari edo egoera mingarriei irtenbidea emateko modu ohoretsutzat dute suizidioa.[3]

Suizidiotzat hartzeko, hilketa horrek nork bere buruari nahita egindakoa izan behar du. Beraz, martiriak ez dira suizidiotzat hartzen, izan ere, sinesmen batengatik egiten baitute. Horregatik, sakrifizioak, guduak eta beste norbaiten bizitza salbatzeko egoeratan ematen diren hilketak ez dira suizidio gisa sailkatzen. Norberak bere buruaz beste egiteak ondorio legalak izateko, frogak egon behar dute hildakoak bere buruaz beste egin nahi zuela baieztatuko dutenak. Bestalde, hildakoak bere buruaz beste egiteko laguntza jaso badu, laguntzailea hilketaren konplizetzat hartzen da, eta, hori, delitua izaten da lege kodeetan.

Gaixotasun horiek patologia psikiatriko bati forma ematera irits daitezke, eta zenbait buru-nahasmendu izan ditzakete, hala nola depresioa, desoreka bipolarra, eskizofrenia, mugako nortasunaren nahasmendua[4], alkoholismoa eta drogen erabilera[5]. ​Adierazle ezagun «garrantzitsuena» eta norbanakoaren arrisku-faktore nagusia da suizidio saiakera burutu gabearen aurrekari bat izatea[6].

Norberaren burua hiltzeko metodoak herrialdearen arabera aldatzen dira, eta, neurri batean, haien erabilgarritasunarekin lotuta daude. Ohikoenak dira: urkatzea, plagizidekin pozoitzea eta su-armak manipulatzea. Hori izan zen, oro har, 2016an 817.000 pertsona hiltzeko arrazoia[7]; hau da​, handiagotze bat 1990ean izandako 712.000 heriotzen aldean[8].​ Suizidioa munduko bederatzigarren heriotza-zergatia da[5][9], eta bigarren heriotza-zergatia 10-29 urteko gazteen artean[10]. Arruntagoa da gizonezkoetan emakumezkoetan baino; lehenengoek hiruzpalau aldiz probabilitate gehiago dute beren buruaz beste egiteko bigarrenek baino[11][12][13].​​​ Kalkuluen arabera, urtero, hamar eta hogei milioi arteko suizidio saiakera izaten dira[14], eta, hilgarriak ez direnean, lesioak eta ezintasunak ekar ditzakete epe luzera. Bestalde, helburua lortu gabeko saiakerak ohikoagoak dira gizon gazteetan eta, oro har, emakumeetan[15].

Suizidioa saihesteko, eraginkorra da arrazoiak eta egoerak psikoterapiaren bidez aztertzea. Suizidio-ekintzaren aurre-aurreko unea mugatzen duten neurri batzuk dira metodoetarako sarbidea mugatzea –su-armak, drogak eta pozoiak, esaterako–, edo substantzien abusua mugatzea. Komunikabideek gaiari behar bezala erantzuteak saiakerak mugatzen dituela uste da. Suizidioaren sustraiei eta arrazoiei heltzeko, besteak beste, baldintza ekonomikoak hobetzeko lan egin behar da[16][17]. Jokabide suiziden konplexutasunari ekiteko, lehenik eta behin, arrisku- eta babes-faktoreak identifikatu behar dira. Funtsezko arrisku-faktoreak doaz osasun-sistema eta gizartetik maila komunitario, erlazional eta indibidualeraino. Horien artean daude: osasun-arreta eskuratzeko oztopoak, hondamendiak, gerrak eta gatazkak, aurreko suizidio saiakerak eta abar. Faktore horiek modu metagarrian jokatu ohi dute jokabide suizidarekiko zaurgarritasuna handitzeko. Suizidioaren eta nahasmendu mentalen arteko harremana ondo ezarria badago ere, krisi uneetan, suizidio asko modu inpultsiboan ere gerta daitezke, hala nola galera ekonomikoak. Babes-faktore batzuk dira: harreman pertsonal sendoak, sinesmen erlijioso edo espiritualak eta aurre egiteko estrategiak eta ongizate-praktika positiboak[18].​ Laguntza-telefonoak arruntak badira ere, ez dago horien eraginkortasunari buruzko ebidentziarik[19].​ Gaur egun, algoritmoekin lan egiten duten hizkuntzalaritza konputazionaleko hainbat ikerketa daude martxan bere buruaz beste egitea planeatzen duen pertsonaren hizkuntzan patroiak detektatzeko[20].

Suizidioaren ikuspegian, eragina dute erlijioak, ohoreak eta bizitzaren zentzuak. Tradizioz, erlijio abrahamdarretan bekatutzat hartzen da bizitzaren santutasunean duten sinesmenagatik. Japoniako samuraien aroan, harakiria porrot bat edo protesta modutzat hartzen eta errespetatzen zen. Sati izeneko erritu hinduista (Raj britainiarrean debekatua) zekarren alarguna hil berri zen senarraren hileta-suharrean immolatzea, bere borondatez zein familiaren edo gizartearen presioagatik[21] .

Hainbat herrialdetan suizidioa edo bere saiakera delitutzat hartzen diren arren, mendebaldeko nazio gehienetan ez dira zigorgarriak. XX. eta XXI. mendeetan, immolazio bidezko suizidioa batzuetan protesta gisa erabili izan da, eta eraso suizidak, kamikazea kasu, teknika militar gisa erabili izan dira[22].

  1. ↑ (Gaztelaniaz) «Suicidio y comportamiento suicida: MedlinePlus enciclopedia médica» medlineplus.gov (Noiz kontsultatua: 2025-04-10).
  2. ↑ (Ingelesez) Bottino, Sara Mota Borges; Bottino, Cássio M. C.; Regina, Caroline Gomez; Correia, Aline Villa Lobo; Ribeiro, Wagner Silva. (2015-03). «Cyberbullying and adolescent mental health: systematic review» Cadernos de Saúde Pública 31: 463–475.  doi:10.1590/0102-311X00036114. ISSN 0102-311X. (Noiz kontsultatua: 2025-04-10).
  3. ↑ Goikoetxea, Garikoitz. «Suizidioen «tabua» hausteko» Berria (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
  4. ↑ Paris, Joel. (2002-06). «Chronic Suicidality Among Patients With Borderline Personality Disorder» Psychiatric Services 53 (6): 738–742.  doi:10.1176/appi.ps.53.6.738. ISSN 1075-2730. (Noiz kontsultatua: 2025-04-10).
  5. ↑ a b (Ingelesez) Hawton, Keith; van Heeringen, Kees. (2009). «Suicide» The Lancet 3739672: 1372-1381.  doi:10.1016/S0140-6736(09)60372-X. PMID 19376453. (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
  6. ↑ «Suicidio» who.int/ (Organización Mundial de la Salud) 31 de enero de 2018 (Noiz kontsultatua: 12 de julio de 2018).
  7. ↑ GBD 2016 Causes of Death Collaborators. (2017). «Global, regional, and national age-sex specific mortality for 264 causes of death, 1980–2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016» The Lancet 39010100: 1151-1210.  doi:10.1016/S0140-6736(17)32152-9. PMID 28919116. (Noiz kontsultatua: 12 de julio de 2018).. Consultado el 12 de julio de 2018
  8. ↑ GBD 2016 Causes of Death Collaborators. (2017). «Global, regional, and national age-sex specific mortality for 264 causes of death, 1980–2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016» The Lancet 39010100: 1151-1210.  doi:10.1016/S0140-6736(17)32152-9. PMID 28919116. (Noiz kontsultatua: 12 de julio de 2018).. Consultado el 12 de julio de 2018
  9. ↑ (Ingelesez) Värnik, Peeter. (2012). «Suicide in the World» International Journal of Environmental Research and Public Health 93: 760-771.  doi:10.3390/ijerph9030760. PMID 22690161. PMC 3367275. (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).. Consultado el 17 de abril de 2015
  10. ↑ «Suicidio» www.who.int (Noiz kontsultatua: 20 de febrero de 2019).
  11. ↑ (Ingelesez) Powell, Jane. (23 de enero de 2013). «Suicide is a gender issue that can no longer be ignored» The Guardian (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
  12. ↑ (Ingelesez) Hodgekiss, Anna. (19 de febrero de 2014). «Men are now Three times more likely to commit suicide than women - and is the recession to blame?» Daily Mail (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
  13. ↑ (Ingelesez) Ríos, Pere. (18 de octubre de 2010). «Los hombres se suicidan, las mujeres lo intentan» El País (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
  14. ↑ (Ingelesez) Bertolote, José Manoel; Fleischmann, Alexandra. (2002). «Suicide and psychiatric diagnosis: a worldwide perspective» World Psychiatry 13: 181-185. PMID 16946849. PMC 1489848. (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
  15. ↑ Palacios Delgado, Jorge Raúl; Sánchez Torres, Berenise; Andrade Palos, Patricia. (2010). «Intento de suicidio y búsqueda de sensaciones en adolescentes» Revista Intercontinental de Psicología y Educación 121: 53-75. (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
  16. ↑ «Suicidio» www.who.int (Noiz kontsultatua: 16 de febrero de 2020).
  17. ↑ «Un estudio apunta a que aumentar el salario mínimo 1 dólar puede prevenir miles de suicidios» Viento Sur (Noiz kontsultatua: 13 de mayo de 2020).
  18. ↑ «Prevención del suicidio - OPS/OMS | Organización Panamericana de la Salud» www.paho.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
  19. ↑ Sakinofsky, Isaac. (2007-06). «The current evidence base for the clinical care of suicidal patients: strengths and weaknesses» Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne De Psychiatrie 526 Suppl 1: 7S–20S. ISSN 0706-7437. PMID 17824349. (Noiz kontsultatua: 16 de febrero de 2020).
  20. ↑ Morató, Yolanda. (2019-12). «Algoritmos para el suicidio» Jot Down 29.
  21. ↑ «India wife dies on husband's pyre» BBC News (BBC) 22 de agosto de 2006 (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
  22. ↑ Aggarwal, Neil. (2009). «Rethinking suicide bombing» Crisis 302: 94-97.  doi:10.1027/0227-5910.30.2.94. PMID 19525169. (Noiz kontsultatua: 17 de abril de 2015).
From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia

Developed by Nelliwinne